1. Η δημοσίευση έργων
του λόγου στο διαδίκτυο αποτελεί μορφή ενάσκησης του δικαιώματος της
ελευθερίας της έκφρασης, το οποίο, όπως αναφέρει και το Σύνταγμα, μπορεί
να ασκείται γραπτά, προφορικά ή "δια του τύπου" (άρθρο 14§1).
2.
Για την ποινική και αστική ευθύνη από δημοσιεύματα στο διαδίκτυο
εφαρμόζεται αναλογικά η νομοθεσία για την ευθύνη όσων ασκούν την
ελευθερία αυτή δια του τύπου.
3. Σύμφωνα με τη νομοθεσία αυτή, ο
θιγόμενος έχει το δικαίωμα να εναγάγει (για αποζημίωση-αποκατάσταση)
εκτός από τον συντάκτη του δημοσιεύματος και/ή τον διευθυντή-εκδότη του
εντύπου. Αντίστοιχα, ως προς την ποινική ευθύνη του τύπου, ενέχεται και ο
διευθυντής-εκδότης, αν υπάρχει συμμετοχή στο αδίκημα (η ποινική
συνευθύνη δηλαδή δεν είναι "αντικειμενική", όπως η αστική, αλλά
απαιτείται υπαιτιότητα και του εκδότη-διευθυντή, δηλ. δόλος ή αμέλεια).
4. Τα αδικήματα που τελούνται διά του τύπου είναι αυτόφωρα.
5.
Η αντιστοιχία με τον εκδότη-διευθυντή μιας εφημερίδας είναι ατυχής αν
εφαρμοστεί κατά γράμμα και όχι κατ' αναλογία στα διαδικτυακά μέσα
ενημέρωσης. Ο έλεγχος της πληροφορίας δεν ενέχει το στοιχείο της
αμεσότητας που μπορεί να αποκτά η προετοιμασία ενός έντυπου
δημοσιεύματος ή μιας τηλεοπτικής εκπομπής. Εδώ υπάρχει αναμφίβολα ένα
κενό δικαίου. Τα κενά του δικαίου καλύπτονται με "αναλογική εφαρμογή".
Όχι με αυτούσια εφαρμογή. Και το καλύτερο απ'όλα, βέβαια, είναι τα κενά
του δικαίου να καλύπτονται με την ειδική νομοθεσία, για να υπάρχει
ασφάλεια δικαίου, σημαντική συνιστώσα της έννοιας του κράτους δικαίου.
Ειδικά όταν πρόκειται για ποινικές διαδικασίες στις οποίες ελλοχεύουν
σημαντικοί περιορισμοί συνταγματικών ελευθεριών.
6. Ωστόσο, η
κατοχή και λειτουργία ενός διαδικτυακού μέσου ενημέρωσης συνιστά μια
μορφή διαχείρισης "πηγής διακινδύνευσης". Αυτή η έννοια της
διακινδύνευσης είναι που αντικειμενικοποιεί την αστική ευθύνη του
εκδότη-διευθυντή, ανεξάρτητα δηλ. από το πταίσμα του. Για τον ίδιο λόγο
υπεύθυνος είναι και ο ιδιοκτήτης ενός αυτοκινήτου σε ένα τροχαίο, ακόμη
κι αν δεν είναι ο ίδιος οδηγός. Κι εδώ η ιδιότητα και μόνο του ιδιοκτήτη
αυτοκινήτου τον καθιστά "αντικειμενικώς" υπεύθυνο, καθώς το ίδιο το
αυτοκίνητο θεωρείται "πηγή διακινδύνευσης" (σύμφωνα με το νόμο του
1911, σημειωτέον).
Το πιο
σημαντικό απ' όλα όμως είναι ότι η κίνηση της αυτόφωρης διαδικασίας
σπανιότατα κινείται για τα αδικήματα διά του τύπου. Οι εισαγγελείς
διστάζουν στην πράξη να εκδώσουν σχετικά εντάλματα, ακριβώς λόγω της
εντονότατης αμφιβολίας που υπάρχει για τη βασιμότητα της τέλεσής τους,
ενόψει και του ότι η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί ένα θεμελιώδες
δικαίωμα και κάθε δίωξή της με συνοπτικές διαδικασίες εγείρει σοβαρές
αμφιβολίες και ενεργοποιεί τα ανακλαστικά των πολιτών ενάντια στην
λογοκρισία. Αναφέρθηκε ότι η σύλληψη αποτέλεσε μια υπόθεση ρουτίνας -
από τη δική μου εμπειρία δεν μπορώ να συμφωνήσω. Η διαδικασία αυτή
κινείται μόνο σε κραυγαλέες περιπτώσεις. Ακόμη κι όταν στρέφεται
εναντίον δημοσίων προσώπων η προσβολή, οι λειτουργοί της δικαιοσύνης
υποδεικνύουν στους δικηγόρους να αναμένουν την τακτική διαδικασία.
Αρκετοί
ζητούν να δημοσιοποιηθεί το όνομα του "δημόσιου προσώπου" που φέρεται
ότι ζήτησε την κίνηση της διαδικασίας. Αρχικά πρέπει να υπενθυμίσουμε
ότι η ποινική προδικασία καλύπτεται από μυστικότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο
νομικός μας πολιτισμός επιβάλλει την τήρηση του απορρήτου, τουλάχιστον
μέχρι να οδηγηθεί η υπόθεση σε μια δημόσια συνεδρίαση, δηλ. στο
ακροατήριο. Από την άλλη πλευρά, η σπανιότητα της κίνησης της
διαδικασίας του αυτοφώρου για ένα αδίκημα που τελείται "διά του τύπου",
δημιουργεί εύλογες υποψίες για κίνηση της διαδικασίας από ένα "δημόσιο
πρόσωπο", όπως αναφέρεται. Η πραγματική επιρροή που
μπορεί να έχει αυτό το δημόσιο πρόσωπο στην κίνηση μιας διαδικασίας, η
οποία σπανίως διενεργείται στην πράξη, εγείρει ένα εύλογο ενδιαφέρον του
κοινού να μάθει: α) αν όντως ο εγκαλών είναι δημόσιο πρόσωπο και β)
ποιο είναι τελικά αυτο το δημόσιο πρόσωπο. Το εύλογο αυτο ενδιαφέρον
συνδέεται με την αρχή της διαφάνειας, η οποία στην συγκεκριμένη
περίπτωση υπερισχύει των δικαιωμάτων του εγκαλούντος για απόκρυψη του
ονόματός του και τη θωράκιση πίσω από την αρχή της "μυστικότητας της
διαδικασίας". Η αρχή της διαφάνειας αποτελεί και αυτή ένα συνταγματικά
προστατευόμενο αγαθό.
Ωστόσο, θα ήταν παράλογο να απαιτηθεί από
τον διωκόμενο να προβεί ο ίδιος στη δημοσιοποίηση του ονόματος. Μην
ξεχνάμε ότι είναι κατηγορούμενος και οφείλει να υπερασπιστεί τον εαυτό
του ακολουθώντας τις συμβουλές του συνηγόρου του.Το αίτημα αυτό θα
πρέπει να απευθυνθεί στις αρμόδιες αρχές, οι οποίες και αυτεπαγγέλτως θα
όφειλαν στη συγκεκριμένη περίπτωση να δώσουν στη δημοσιότητα κάθε
πληροφορία που, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, θα ικανοποιήσει
το εύλογο ενδιαφέρον του κοινού για ενημέρωση.
Τέλος, η
συγκεκριμένη περίπτωση αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι το διαδίκτυο,
όσο κι αν κάποιοι εξακολουθούν να το βλέπουν ως ένα χώρο εκτός δικαίου,
αποτελεί μια σφαίρα στην οποία εφαρμόζονται αναλογικά όλα τα γνωστά
δικαιώματα και υποχρεώσεις κάθε πολίτη. Αυτή η αναλογικότητα, ωστόσο, η
οποία βρίσκεται στη διακριτική ευχέρεια κάθε αρμόδιου οργάνου, είναι
αρκετές φορές επικίνδυνη, καθώς θέτει σε αμφιβολία την ασφάλεια δικαίου
που θα πρέπει να διέπει κάθε σύστημα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Η
αυτορρύθμιση είναι μια λύση, η οποία προτείνεται ολοένα και περισσότερο.
Και την είχαμε προτείνει και από αυτό το μπλογκ παλαιότερα, αλλα δεν
υποστηρίχθηκε.
Ωστόσο, σκεφτείτε: αν υπήρχε ένα αυτορρυθμιστικό
όργανο που να έχαιρε της καθολικής εκτίμησης όχι μόνο των συμμετεχόντων
και των ενδιαφερόμενων μερών, αλλά και της κοινωνίας, οι αποφάσεις του,
ακόμη και μη δεσμευτικές και "σκληρού δικαίου", όπως των αστυνομικών και
των εισαγγελέων, θα μπορούσαν να έχουν ακόμη και πιο σημαντικές
επιπτώσεις για την εκτίμηση κάποιου εγκαλούμενου από την υπόλοιπη
κοινωνία της πληροφορίας. Μία τέτοια απόφαση μαλακού δικαίου, σε αρκετές
περιπτωσεις και πάντα δεδομένου του κύρους του αυτορρυθμιστικού οργάνου
θα μπορούσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον εκείνου που θεωρεί ότι θίγεται
και να στραφεί εκεί, αντί στην αστυνομία. Δείτε το παράδειγμα του
Τραπεζικού Διαμεσολαβητή, ενός οργάνου που αν και δεν παράγει
δεσμευτικές αποφάσεις για τις τράπεζες, χαίρει της ευρύτατης εκτίμησης
των πολιτών αλλά και των τραπεζών, ώστε οι πρώτοι να προτιμούν να
στρέφονται σε αυτό αναζητώντας εξωδικαστική προστασία, η οποία ειναι
πολύ πιο σύντομη και αποτελεσματική σε πολλές περιπτώσεις από την
κλασική δικαστική προστασία. Το ίδιο ισχύει για κάθε θεσμό "Συνηγόρου"
εφόσον στελεχώνεται βέβαια με το κατάλληλο προσωπικό και δεν λειτουργεί
απλώς ως προπέτασμα καπνού.
Τέλος, ας αναλογιστούμε πόσο
σημαντική είναι σήμερα στον κυβερνοχώρο η υπεύθυνη νομική συμβουλή από
εξειδικευμένους επαγγελματίες. Μία παράμετρος την οποία λίγο πολύ δεν
έχει γίνει συνειδητή η βαρύτητά της και πόσο στενά μπορεί να συνδεθεί με
διακυβεύματα όπως η ελευθερία και η προστασία της προσωπικότητας κάθε
πολίτη του διαδικτύου.
