Έκθεση - ΣΟΚ του Συνηγόρου του Πολίτη για την αστυνομική βία και αυθαιρεσία
ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας:
Ετήσια Έκθεση 2024
Η Ετήσια Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για το έτος 2024, στο πλαίσιο της ειδικής
αρμοδιότητάς του ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (ΕΜΗΔΙΠΑ),
εστιάζει σε ομάδες υποθέσεων ή και αυτοτελή περιστατικά που απασχόλησαν την κοινή γνώμη.
Ειδική αναφορά γίνεται σε υποθέσεις προσβολής της ζωής, ιδίως σε καθεστώς προσωρινού ή
μη εγκλεισμού ή στέρησης της ελευθερίας, για τις οποίες υπήρξε αξιοσημείωτη αύξηση εντός
του 2024.
Συνολικά, ο Συνήγορος του Πολίτη, δέχθηκε κατά τη διάρκεια του 2024 178 υποθέσεις
αρμοδιότητας ΕΜΗΔΙΠΑ, αριθμός που παρουσιάζει μείωση κατά 5,3%, σε σύγκριση με το 2023.
Λίγο περισσότερες από το 75% του συνόλου, και συγκεκριμένα 133 αναφορές, προωθήθηκαν
το περασμένο έτος από την ΕΛ.ΑΣ, η οποία συνεχίζει να διαβιβάζει συστηματικά διοικητικές
έρευνες στην Ανεξάρτητη Αρχή. Από την άλλη πλευρά, 5 υποθέσεις, που αντιστοιχούν στο 2,9%
του συνόλου των εισερχόμενων αναφορών, διαβιβάσθηκαν στον Εθνικό Μηχανισμό από το
Λιμενικό Σώμα, σημειώνοντας μείωση από πέρυσι, όταν και είχαν διαβιβασθεί 9 αναφορές που
αντιστοιχούσαν στο 4,8% του συνόλου. Ως προς το ποσοστό αναφορών που υποβάλλονται από
τους πολίτες, ο Συνήγορος του Πολίτη αξιολογεί θετικά το γεγονός, ότι αυτό παραμένει σταθερό,
και μάλιστα με μικρή αύξηση, καταδεικνύοντας την εμπιστοσύνη των φερόμενων θυμάτων
αυθαιρεσίας στην Ανεξάρτητη Αρχή. Συγκεκριμένα, εντός του 2024, το 21% του συνόλου των
αναφορών, υποβλήθηκαν από πολίτες.
Σε 7 από τις 10 υποθέσεις που επεξεργάστηκε και αξιολόγησε ο ΕΜΗΔΙΠΑ, διατύπωσε
επιφυλάξεις για τη πληρότητα της διενεργηθείσας έρευνας και προέβη σε συγκεκριμένες
παρατηρήσεις και συστάσεις, σε 1 στις 10 ανέπεμψε το πόρισμα του εσωτερικού ελέγχου για
συμπλήρωση και/ή επαναξιολόγηση αποδεικτικού υλικού, ενώ μόλις σε 1 στις 10 διαπίστωσε
πληρότητα στον διενεργηθέντα έλεγχο.
Το σύνολο των υποθέσεων που ο Συνήγορος είχε αναπέμψει κατά νόμο στον αρμόδιο Υπουργό,
λόγω απόκλισης του πορίσματος της εσωτερικής διοικητικής έρευνας με τις επισημάνσεις της
Αρχής, αρχειοθετήθηκε, γεγονός που προκαλεί εντονότατο προβληματισμό.
Εντός του 2024 ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινε επιβεβλημένη τη διεξαγωγή μίας ίδιας έρευνας,
για περιστατικό θανάτου κρατουμένου αλλοδαπού, την 21.09.2024, σε Α.Τ. της Αθήνας. Η
έρευνα βρίσκεται στο στάδιο συλλογής και επεξεργασίας του αποδεικτικού υλικού.
Οι καταγγελίες για επαναπροώθηση αλλοδαπών με εμπλοκή στελεχών των σωμάτων
ασφαλείας συνεχίστηκαν και κατά το 2024. Για δεύτερη κατά σειρά χρονιά, οι καταγγελίες για
φερόμενες επαναπροωθήσεις στα θαλάσσια σύνορα υπερέβησαν εκείνων στα χερσαία. Το
σύνολο των συστημικών προβλημάτων των διοικητικών ερευνών για επαναπροωθήσεις
αναδείχθηκαν στην παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη ενώπιον του Ε.Δ.Δ.Α., κατόπιν
πρόσκλησης του ίδιου του Δικαστηρίου. Η εκδοθείσα καταδικαστική απόφαση A.R.E. κατά
Ελλάδας σηματοδοτεί μία νέα σελίδα για την ουσιαστική διερεύνηση των καταγγελιών
επαναπροώθησης, καθώς αναγνωρίζει όχι μόνο τον συστηματικό χαρακτήρα της πρακτικής
επαναπροωθήσεων αλλά και τον καταλυτικό ελεγκτικό ρόλο του Συνηγόρου του Πολίτη στην
ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Η ολοκλήρωση της συλλογής του υλικού και της επιμέλειας της παρούσας έκθεσης συνέπεσε
και με την ολοκλήρωση του πορίσματος της αυτεπάγγελτης έρευνας του Μηχανισμού για το
τραγικό ναυάγιο της Πύλου. Το πόρισμα της Ανεξάρτητης Αρχής διαβιβάσθηκε την 03/02/2025
στον Υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής για την εκ μέρους του άσκηση πειθαρχικής
δικαιοδοσίας, και παράλληλα στην αρμόδια Εισαγγελική Αρχή του Ναυτοδικείου Πειραιά, για την
αξιολόγηση της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης των σχετικών ποινικών
αδικημάτων. Μάλιστα, η ανακοίνωση της ολοκλήρωσης της έρευνας προκάλεσε άμεσα, σχεδόν
ακαριαία την αντίδραση του αρμόδιου Υπουργείου και της Κυβέρνησης, με δημόσιες δηλώσεις
και δελτία Τύπου που επιχειρούσαν να αμφισβητήσουν τη πληρότητα και εγκυρότητα του
πορίσματος της Αρχής, την ίδια την αρμοδιότητα του Συνηγόρου αλλά και την νομιμοποίησή
του. Και ενώ έκτοτε η ποινική δικαιοσύνη, στο πλαίσιο συμπληρωματικής προκαταρκτικής
εξέτασης, διεύρυνε το αρχικό κατηγορητήριο και τον κύκλο των υπόπτων, η πολιτική ηγεσία του
αρμόδιου Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής εξακολουθεί να απέχει από την
άσκηση των πειθαρχικών της καθηκόντων, ακολουθώντας πρακτικές που εύλογα
χαρακτηρίζονται παρελκυστικές.
Eτήσια Έκθεση 2024
Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης
Περιστατικών Αυθαιρεσίας
Eτήσια Έκθεση 2024
Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης
Περιστατικών Αυθαιρεσίας
Η παρούσα Ετήσια Έκθεση αποτελεί προϊόν επεξεργασίας υλικού, το οποίο
προέκυψε από την εργασία της ομάδας του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης
Περιστατικών Αυθαιρεσίας του Συνηγόρου του Πολίτη, υπό την εποπτεία του
Συνηγόρου Ανδρέα Ι. Ποττάκη.
Ομάδα Εθνικού Μηχανισμού: Βίκυ Βασιλαντωνοπούλου, Σέργιος Δρόσος,
Ζωή Καραμήτρου, Μαρία Λιαδή, Άννα Λύτρα,
Έλενα Μάρκου, Μαρία Μαυρογένη,
Κατερίνα Παπανικολάου, Χρύσα Χατζή
Σύνταξη και Επιμέλεια έκθεσης: Έλενα Μάρκου, Σέργιος Δρόσος
Συντονισμός έκδοσης: Τμήμα Bιβλιοθήκης, Αρχείου και Εκδόσεων
Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Δάφνη Μπέη
Επιτρέπεται η δωρεάν αναπαραγωγή του κειμένου αυτής της έκδοσης σε
οποιαδήποτε μορφή ή μέσο, υπό την προϋπόθεση ότι αναπαράγεται με τρόπο
ακριβή και μη παραπλανητικό.
Είναι απαραίτητη η αναφορά στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας
του Συνηγόρου του Πολίτη και στον τίτλο έκδοσης. Σε περίπτωση που
περιλαμβάνεται υλικό τρίτων, πρέπει να ζητηθεί η άδεια από τον αντίστοιχο
κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων.
Για ερωτήματα σχετικά με την έκθεση, παρακαλώ επικοινωνήστε στο press@
synigoros.gr
Περιεχόμενα
Εισαγωγή 7
1.Η αρμοδιότητα της Ανεξάρτητης Αρχής ως Εθνικού Μηχανισμού
Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας 13
2.Στατιστική Αποτίμηση 19
3.Εκτιμήσεις κατά το 2024 29
3.1. Γενικά Συμπεράσματα 31
3.2. Η προσβολή της ζωής κατά την αστυνομική δράση και
η πειθαρχική διερεύνηση 51
3.2.1. Το εγγυητικό πλαίσιο 52
3.2.2. Η διερεύνηση των υποθέσεων από τον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. 55
4.Ο παρεμβατικός ρόλος του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. 95
4.1. Αποφάσεις ιδίας έρευνας 97
4.1.1. Ίδια έρευνα για το ναυάγιο της Πύλου 97
4.1.2. Διερεύνηση συνθηκών θανάτου αλλοδαπού κρατούμενου
σε Α.Τ 101
4.2. Παραπομπή στον Υπουργό της μη αιτιολογημένης απόκλισης
από το πόρισμα του Εθνικού Μηχανισμού 103
4.3. Διερεύνηση υποθέσεων παράνομων επαναπροωθήσεων 106
5. Συνήθη διαδικαστικά ζητήματα κατά την πειθαρχική διερεύνηση 111
5.1. Ως προς τη συλλογή και αξιολόγηση αποδεικτικού υλικού 113
5.1.1. Μάρτυρες και μαρτυρικές καταθέσεις 117
5.1.2. Οπτικοακουστικό και φωτογραφικό υλικό 149
5.1.3. Ιατροδικαστικές εκθέσεις και γνωματεύσεις 168
5.1.4. Εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης και άλλα τεχνικά έγγραφα 182
5.2. Ως προς τη διαδικασία της έρευνας 189
5.2.1. Αυτοτέλεια πειθαρχικής δίκης από την ποινική 189
5.2.2. Διασφάλιση της αμεροληψίας 201
5.2.3. Διερεύνηση ρατσιστικού κινήτρου και διακριτικής
μεταχείρισης 216
5.2.4. Παραβίαση υποχρέωσης αναστολής απόφασης
έως το πόρισμα του Συνηγόρου 232
6.Ο Συνήγορος του Πολίτη στο Ε.Δ.Δ.Α. 237
7. Συνεργασία του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. με διεθνείς φορείς και
άλλες δραστηριότητες 245
8.Νομοθετικές Εξελίξεις και Προτάσεις 249
Συντομογραφίες 263
Η ανάθεση στην ανεξάρτητη αρχή της ειδικής αρμοδιότητας διερεύνησης
περιστατικών αυθαιρεσίας στα σώματα ασφαλείας αποσκοπεί στην
ενίσχυση της λογοδοσίας και της διαφάνειας. Καθώς σε ένα κράτος δικαίου,
σε μία φιλελεύθερη πολιτεία και κοινωνία, αναγνωρίζεται στα σώματα
ασφαλείας το προνόμιο της εξουσίας λήψης δεσμευτικών μέτρων και άσκησης
βίας, είναι κρίσιμο η εξουσία αυτή να ασκείται στο απολύτως αναγκαίο
και αναλογικό μέτρο και να υπόκειται σε ενδελεχή, ουσιαστικό και διαρκή
έλεγχο, με κυρώσεις, ποινικές και πειθαρχικές, ανάλογες της βαρύτητας της
αυθαίρετης ή καταχρηστικής άσκησής της. Διαφορετικά, διαρρηγνύεται η
σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των σωμάτων ασφαλείας και της κοινωνίας,
απονομιμοποιείται ο ρόλος τους και επιτείνεται η ανασφάλεια των πολιτών.
Και η παρούσα έκθεση, για το έτος 2024, ακολουθεί τη διάρθρωση των
αντίστοιχων εκθέσεων των προηγούμενων ετών, προκειμένου να διευκολύνει
στη συγκριτική και συστηματική επισκόπηση του βαθμού συμμόρφωσης των
εσωτερικών πειθαρχικών οργάνων προς τις συστάσεις και επισημάνσεις του
Μηχανισμού του Συνηγόρου. Παράλληλα, αποσκοπώντας στην ενίσχυση της
διαφάνειας, η έκθεση εστιάζει και για το 2024 σε ομάδες υποθέσεων ή και
αυτοτελή περιστατικά που απασχόλησαν τη κοινή γνώμη. Ειδική αναφορά
γίνεται σε υποθέσεις προσβολής της ζωής, ιδίως σε καθεστώς προσωρινού ή
μη εγκλεισμού ή στέρησης της ελευθερίας, για τις οποίες υπήρξε αξιοσημείωτη
αύξηση εντός του 2024.
Από τη στατιστική αποτίμηση των υποθέσεων του 2024 προκύπτει, εκ νέου,
η σταθερή αύξηση των καταγγελιών από πολίτες περιστατικών αυθαιρεσίας
στελεχών των σωμάτων ασφαλείας. Αποτελεί για την ανεξάρτητη αρχή ένδειξη
της αναγνώρισης του έργου της και της εμπιστοσύνης των πολιτών.
Αρνητικό πρόσημο, ασφαλώς, έχει το γεγονός, ότι σε επτά (7) στις δέκα (10)
υποθέσεις που επεξεργάστηκε και αξιολόγησε ο ΕΜΗΔΙΠΑ εντός του 2024
διατύπωσε επιφυλάξεις για τη πληρότητα της διενεργηθείσας έρευνας και
προέβη σε συγκεκριμένες παρατηρήσεις και συστάσεις, σε μία στις δέκα
ανέπεμψε το πόρισμα του εσωτερικού ελέγχου για συμπλήρωση και/ή
επαναξιολόγηση αποδεικτικού υλικού, ενώ μόλις σε μία στις δέκα διαπίστωσε
πληρότητα στον διενεργηθέντα έλεγχο.
Το σύνολο των υποθέσεων που ο Συνήγορος είχε αναπέμψει κατά νόμο
στον αρμόδιο Υπουργό, λόγω απόκλισης του πορίσματος της εσωτερικής
διοικητικής έρευνας με τις επισημάνσεις της Αρχής, αρχειοθετήθηκε. Όπως
επανειλημμένως επισημαίνεται, οι πρωτοβουλίες και αποφάσεις της πολιτικής
ηγεσίας καταδεικνύουν τον βαθμό στον οποίο η Διοίκηση αναγνωρίζει τον de
facto δεσμευτικό χαρακτήρα των πορισμάτων της Αρχής, δίνοντας παράλληλα
σαφές μήνυμα ειλικρινούς διάθεσης ουσιαστικής αναβάθμισης των εσωτερικών
ερευνών για περιστατικά αυθαιρεσίας. Η αρχειοθέτηση των υποθέσεων που
εκκρεμούσαν στον αρμόδιο Υπουργό, χωρίς σύγκλιση των πορισμάτων της
εσωτερικής έρευνας με τις παρατηρήσεις του ΕΜΗΔΙΠΑ, προκαλεί εντονότατο
προβληματισμό. Ο Συνήγορος θα υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις για τη
θωράκιση του ελεγκτικού του ρόλου.
Εντός του 2024 ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινε επιβεβλημένη την διεξαγωγή
μίας ίδιας έρευνας, για περιστατικό θανάτου κρατουμένου αλλοδαπού, την
21.09.2024, σε Α.Τ. της Αθήνας. Η έρευνα βρίσκεται στο στάδιο συλλογής και
επεξεργασίας του αποδεικτικού υλικού.
Οι καταγγελίες για επαναπροώθηση αλλοδαπών με εμπλοκή στελεχών
των σωμάτων ασφαλείας συνεχίστηκαν και κατά το 2024. Για δεύτερη κατά
σειρά χρονιά, μάλιστα, οι καταγγελίες για φερόμενες επαναπροωθήσεις
στα θαλάσσια σύνορα υπερέβησαν εκείνων στα χερσαία. Ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α.
αναδεικνύει κάθε χρόνο στις εκθέσεις του την ανάγκη ουσιαστικής διερεύνησης
των καταγγελιών παράνομης επαναπροώθησης στα σύνορα της χώρας, που
αποτελούν μια ιδιαιτέρως σοβαρή περίπτωση προσβολής της αξιοπρέπειας
και της προσωπικής ελευθερίας, της προστασίας από κακομεταχείριση και
από κίνδυνο ζωής, της προστασίας από refoulement, της πρόσβασης σε διεθνή
προστασία. Το σύνολο των συστημικών προβλημάτων των διοικητικών ερευνών
για επαναπροωθήσεις αναδείχθηκαν στην παρέμβαση του Συνηγόρου του
Πολίτη ενώπιον του Ε.Δ.Δ.Α., κατόπιν πρόσκλησης του ίδιου του Δικαστηρίου.
Η εκδοθείσα καταδικαστική απόφαση A.R.E. κατά Ελλάδας σηματοδοτεί μία νέα
σελίδα για την ουσιαστική διερεύνηση των καταγγελιών επαναπροώθησης,
καθώς αναγνωρίζει όχι μόνο το συστηματικό χαρακτήρα της πρακτικής
επαναπροωθήσεων αλλά και τον καταλυτικό ελεγκτικό ρόλο του Συνηγόρου
του Πολίτη στην ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Η ολοκλήρωση της συλλογής του υλικού και της επιμέλειας της παρούσας
έκθεσης συνέπεσε και με την ολοκλήρωση του πορίσματος της αυτεπάγγελτης
έρευνας του Μηχανισμού για το τραγικό ναυάγιο της Πύλου. Το πόρισμα της
Ανεξάρτητης Αρχής διαβιβάσθηκε την 03/02/2025 στον Υπουργό Ναυτιλίας και
Νησιωτικής Πολιτικής για την εκ μέρους του άσκηση πειθαρχικής δικαιοδοσίας,
και παράλληλα στην αρμόδια Εισαγγελική Αρχή του Ναυτοδικείου Πειραιά,
για την αξιολόγηση της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης των
σχετικών ποινικών αδικημάτων. Και ενώ έκτοτε η ποινική δικαιοσύνη, στο
πλαίσιο συμπληρωματικής προκαταρκτικής εξέτασης, διεύρυνε το αρχικό
κατηγορητήριο και τον κύκλο των υπόπτων, η πολιτική ηγεσία του αρμόδιου
Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής εξακολουθεί να απέχει από
την άσκηση των πειθαρχικών της καθηκόντων, ακολουθώντας πρακτικές
που εύλογα χαρακτηρίζονται παρελκυστικές. Μάλιστα, η ανακοίνωση της
ολοκλήρωσης της έρευνας και της υποβολής του πορίσματος στον Υπουργό
Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και στην Εισαγγελία του Ναυτοδικείου
Πειραιά, για τις κατά νόμο δικές τους ενέργειες στο πλαίσιο του πειθαρχικού
και ποινικού ελέγχου της υπόθεσης αντίστοιχα, προκάλεσε άμεσα, σχεδόν
ακαριαία την αντίδραση του αρμόδιου Υπουργείου και της κυβέρνησης, με
δημόσιες δηλώσεις και δελτία τύπου που επιχειρούσαν να αμφισβητήσουν τη
πληρότητα και εγκυρότητα του πορίσματος της Αρχής, την ίδια την αρμοδιότητα
του Συνηγόρου αλλά και την νομιμοποίησή του.
Φαινόμενα αμφισβήτησης, υπονόμευσης, ή και επιθέσεων προς τον Συνήγορο
του Πολίτη, σε όποια ευρωπαϊκή χώρα και αν διαπιστώνονται, συνιστούν
ανησυχητικά συμπτώματα υπονόμευσης του κράτους δικαίου και βαθιάς
κρίσης θεσμών. Επιθέσεων και προσωπικών, που στην ηπιότερη εκδοχή τους
επικαλούνται ιδιοτελή κίνητρα, και κλιμακώνονται με τη διατύπωση υπαινιγμών
για εξυπηρέτηση πολιτικής ατζέντας ή μικροκομματικών σκοπιμοτήτων,
προφανώς κρίνοντας εξ ιδίων αλλότρια. Δεν λείπουν, δε, μέχρι και περισσότερο
ή λιγότερο ευθείες και απροκάλυπτες κατηγορίες για αντεθνική στάση, για
δόλια συκοφάντηση της χώρας, για απόπειρα αποσταθεροποίησης, για
έλλειψη πατριωτισμού. Δυσφήμηση, όμως, της χώρας προκαλούν φαινόμενα
κακοδιοίκησης, αδιαφάνειας και άρνησης λογοδοσίας που ενισχύουν
εντυπώσεις συγκάλυψης ευθυνών και καταλήγουν σε ατιμωτικές καταδίκες.
Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά είχε διακηρύξει ένας διάσημος Αμερικανός
φυσιοδίφης, ο πατριώτης πρέπει να είναι πάντα έτοιμος να υπερασπιστεί τη
χώρα του απέναντι στην κυβέρνησή της.
Η διαφύλαξη της ανεξαρτησίας, ακεραιότητας και αποτελεσματικότητας
της Αρχής, η απόκρουση κάθε ενδεχόμενης προσπάθειας χειραγώγησης
δεν είναι πράξη θεσμικής γενναιότητας, Είναι η ευσυνείδητη υπηρέτηση του
συνταγματικού ρόλου της Αρχής, η άσκηση των καθηκόντων της θέσης. Και το να
εξαίρεται η προσήλωση μιας ανεξάρτητης αρχής στην ανεξάρτητη λειτουργία
της, είναι από μόνο του στοιχείο που καταδεικνύει την κρίση των θεσμών. Το
αυτονόητο, το συνταγματικό καθήκον, να γίνεται ζητούμενο, και να εκπλήσσει
όταν συναντάται. Ο Συνήγορος του Πολίτη θα εξακολουθεί να υπηρετεί με
θεσμική συνέπεια τη συνταγματική του αποστολή.
Ανδρέας Ι. Ποττάκης
Συνήγορος του Πολίτη
Η λειτουργία του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών
Αυθαιρεσίας (Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α.) προβλέπεται στο άρ. 1 του Ν. 3938/2011
(Α’ 61), όπως αντικαταστάθηκε αρχικά με το άρ. 56 του Ν. 4443/2016 και στη
συνέχεια με το άρ. 188 του Ν. 4662/2020 (ΦΕΚ Α’ 27/02.07.2020).
Στο πλαίσιο της ειδικής αυτής αρμοδιότητας, η Ανεξάρτητη Αρχή συλλέγει,
καταγράφει, αξιολογεί, διερευνά ή προωθεί περαιτέρω προς άσκηση
πειθαρχικού ελέγχου στις αρμόδιες Υπηρεσίες, καταγγελίες που αφορούν
σε πράξεις, ενέργειες ή παραλείψεις, του ένστολου προσωπικού της
Ελληνικής Αστυνομίας, του Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής,
του Πυροσβεστικού Σώματος, καθώς και των υπαλλήλων των Καταστημάτων
Κράτησης, οι οποίες εκδηλώθηκαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους ή
κατά κατάχρηση της ιδιότητάς τους και αφορούν:
α) βασανιστήρια ή/και άλλες προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,
κατά την έννοια του άρ. 137Α του Ποινικού Κώδικα,
β) παράνομες εκ προθέσεως προσβολές κατά της ζωής ή της σωματικής
ακεραιότητας ή υγείας ή της προσωπικής ή γενετήσιας ελευθερίας,
γ) παράνομη χρήση πυροβόλου όπλου και, τέλος,
δ) παράνομη συμπεριφορά, για την οποία υπάρχουν ενδείξεις ότι
διενεργήθηκε με ρατσιστικό κίνητρο ή ενέχει άλλου είδους διακριτική
μεταχείριση λόγω χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος εθνικής ή
εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων
πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή
κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή
χαρακτηριστικών φύλου.
Ο Εθνικός Μηχανισμός επιλαμβάνεται υποθέσεων μετά από γραπτή επώνυμη
καταγγελία, αυτεπάγγελτα ή κατόπιν παραπομπής από τον καθ’ ύλην
αρμόδιο Υπουργό ή Γενικό Γραμματέα. Κατά την άσκηση της αρμοδιότητας
του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α, ο Συνήγορος του Πολίτη, αφού προβεί σε αξιολόγηση των
ανωτέρω καταγγελιών, αποφασίζει είτε να τις διερευνήσει ο ίδιος είτε να τις
προωθήσει προς διερεύνηση στις αρμόδιες Υπηρεσίες, επιφυλασσόμενος
της αρμοδιότητάς του για ιδία έρευνα, παρακολουθώντας στη συνέχεια την
πειθαρχική διαδικασία. Στη δεύτερη περίπτωση, όταν αυτή ολοκληρωθεί, οι
Υπηρεσίες είναι υποχρεωμένες να αποστείλουν το Πόρισμα και τον πλήρη
φάκελο της διοικητικής έρευνας στην Ανεξάρτητη Αρχή, προκειμένου
να αξιολογήσει εάν αυτή χρειάζεται συμπλήρωση. Μέχρι την αποστολή
Πορίσματος από τον Συνήγορο, τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα αναστέλλουν
την έκδοση απόφασης. Στη συνέχεια, αφού λάβουν υπόψη τους το Πόρισμα
του Συνηγόρου του Πολίτη, οφείλουν να συνταχθούν με τις συστάσεις του,
ενώ η δυνατότητα απόκλισης από το διατακτικό αυτού απαιτεί ειδική και
εμπεριστατωμένη αιτιολογία.
Το 2020 με τον Ν. 4662/2020, ο νομοθέτης, ανταποκρινόμενος στις σχετικές
προτάσεις του Συνηγόρου, έδωσε στον Μηχανισμό ουσιαστικές εξουσίες
προανακριτικού οργάνου, όμοιες με αυτές που διαθέτουν οι εσωτερικοί
πειθαρχικοί μηχανισμοί των ελεγχόμενων σωμάτων, αλλά και εργαλεία για
την περαιτέρω διασφάλιση της καθοριστικής επίδρασης των παρατηρήσεων,
ερευνών και πορισμάτων του στους πειθαρχικούς ελέγχους. Στο πλαίσιο
αυτό, μεταξύ άλλων, ο Συνήγορος ενημερώνει τον αρμόδιο Υπουργό σχετικά
με υποθέσεις για τις οποίες διαπιστώνει απόκλιση με ανεπαρκή αιτιολογία
από το Πόρισμά του, σε κάθε στάδιο της πειθαρχικής διαδικασίας, για τις
εκ μέρους του Υπουργού τυχόν ενέργειες, ως πειθαρχικού προϊσταμένου.
Ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. δεν υποκαθιστά τον δικαστικό και πειθαρχικό έλεγχο
περιστατικών της αρμοδιότητάς του, αλλά λειτουργεί παράλληλα και
συμπληρωματικά, χωρίς να αποστερεί τον ελεγχόμενο από τον φυσικό
δικαστή (ποινικό ή πειθαρχικό).
Επιπλέον, ο Μηχανισμός καλείται να επανεξετάσει τις υποθέσεις εκείνες,
επί των οποίων έχει εκδοθεί καταδικαστική απόφαση από το Ευρωπαϊκό
Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σε βάρος της Ελλάδας, για
παράβαση των διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου, λόγω ελλείψεων της πειθαρχικής διαδικασίας ή της ύπαρξης
νέων στοιχείων που δεν αξιολογήθηκαν στην πειθαρχική έρευνα ή την
εκδίκαση της υπόθεσης, και, αφού λάβει υπόψη του ιδίως όσα έκανε δεκτά
το Ε.Δ.Δ.Α., καθώς και τυχόν επέλευση παραγραφής, να αποφασίσει, κατά
περίπτωση, την εκ νέου διερεύνηση της υπόθεσης.
Η δράση του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. εποπτεύεται και συντονίζεται από τον ίδιο τον
Συνήγορο του Πολίτη, ενώ η διαδικασία λειτουργίας του προβλέπεται
στον νέο Κανονισμό Λειτουργίας του Μηχανισμού (Φ. 10/23145/2020, Β’
2359). Σημαντική πτυχή της δραστηριότητας του Μηχανισμού αποτελεί η
συνεργασία του με όμοιους φορείς, καταρχήν σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Mε το άρ. 13 του Ν. 5187/2025 συστάθηκε η νέα Διεύθυνση Δεοντολογίας και
Εσωτερικού Ελέγχου της ΕΛ.ΑΣ, η οποία υπάγεται απευθείας στον Αρχηγό
της ΕΛ.ΑΣ. και, μεταξύ άλλων, συγκεντρώνει τις αρμοδιότητες διενέργειας
και ελέγχου των πειθαρχικών υποθέσεων καθώς επίσης και την υποστήριξη
της λειτουργίας των πειθαρχικών συμβουλίων, σε τρία αντίστοιχα τμήματα,
Διοικητικών Εξετάσεων, Ελέγχου Διοικητικών Εξετάσεων και Υποστήριξης
Πειθαρχικών Συμβουλίων. O Συνήγορος του Πολίτη μνημονεύεται στην
παρ. 8 του άρ. 13 κατά λόγο αρμοδιότητας, ως φορέας εποπτείας της
νεοπαγούς Διεύθυνσης, ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών
Αυθαιρεσίας.
Ο Συνήγορος του Πολίτη, δέχθηκε κατά τη διάρκεια του 2024 συνολικά
εκατόν εβδομήντα οκτώ (178) υποθέσεις που αφορούσαν στην ειδική του
αρμοδιότητα ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας
(Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α), αριθμός που παρουσιάζει μικρή μείωση, κατά 5,3%, σε σύγκριση
με το 2023.
Λίγο περισσότερες από το 75% του συνόλου, και συγκεκριμένα 133 αναφορές,
προωθήθηκαν το περασμένο έτος από την ΕΛ.ΑΣ, υπηρεσία, η οποία συνεχίζει
να διαβιβάζει συστηματικά διοικητικές έρευνες στην Ανεξάρτητη Αρχή. Από
την άλλη πλευρά, πέντε (5) υποθέσεις, που αντιστοιχούν στο 2,9% του συνόλου
των εισερχόμενων αναφορών, διαβιβάσθηκαν στον Εθνικό Μηχανισμό από το
Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. σημειώνοντας μείωση από πέρυσι, όταν και είχαν διαβιβασθεί
εννέα (9) αναφορές που αντιστοιχούσαν στο 4,8% του συνόλου.
Ως προς το ποσοστό αναφορών που υποβάλλονται από τους πολίτες, ο
Συνήγορος του Πολίτη αξιολογεί ως ιδιαιτέρως θετικό το γεγονός ότι αυτό
παραμένει σταθερό, και μάλιστα με μικρή αύξηση, καταδεικνύοντας την
εμπιστοσύνη των φερόμενων θυμάτων αυθαιρεσίας στην Ανεξάρτητη Αρχή.
Συγκεκριμένα, εντός του 2024, τριάντα οκτώ (38) αναφορές, δηλαδή το 21%
του συνόλου των αναφορών, υποβλήθηκαν από πολίτες (αντίστοιχα το 2023
είχαν υποβληθεί 37 αναφορές που αποτελούσαν το 20,2% του συνόλου).
Επιπρόσθετα, για πρώτη φορά από την έναρξη λειτουργίας του Ε.ΜΗ.
ΔΙ.Π.Α τον Ιούνιο 2017, διαβιβάσθηκαν στον Μηχανισμό δύο (2) υποθέσεις
από τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, μία εκ των οποίων
διαβιβάστηκε μετά από σχετικό προκαταρκτικό ερώτημα της Αρχής3, σχετικά
με τη διερεύνηση πράξεων ή παραλείψεων σωφρονιστικών υπαλλήλων που
συνιστούν πειθαρχικά παραπτώματα, που αντιστοιχούν στο 1,1% του συνόλου
των νέων αναφορών. Αντίθετα, καμία αναφορά δεν διαβιβάσθηκε εντός του
2024 από τον Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex4. Ομοίως δεν
διαβιβάστηκε αναφορά από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους προκειμένου
να αποφανθεί η Ανεξάρτητη Αρχή για την επανάληψη ή μη της πειθαρχικής
διαδικασίας, κατόπιν καταδικαστικής αποφάσεως του Ε.Δ.Δ.Α σύμφωνα με τη
διάταξη της παρ. 5 του άρ. 1 του Ν. 3938/2011.
Σημειώνεται ότι, η διαβίβαση των διαταγών πειθαρχικής έρευνας και η
παρακολούθηση της διαδικασίας από τον Εθνικό Μηχανισμό συνεπάγεται,
σύμφωνα με τον νόμο, ότι: α) τα πορίσματα και οι φάκελοι των εσωτερικών
αυτών ερευνών διαβιβάζονται στον Συνήγορο για να ελέγξει την πληρότητά
τους και β) ότι τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα αναστέλλουν την έκδοση της
απόφασής τους, έως την έκδοση πορίσματος από τον Εθνικό Μηχανισμό.
Η κατά περίπτωση παράκαμψη του Εθνικού Μηχανισμού, η οποία συχνά
εκδηλώνεται με την καθυστερημένη, μετά την ολοκλήρωση της σχετικής
διοικητικής έρευνας, προώθηση υποθέσεων στον Συνήγορο ή με την παράβαση
της υποχρέωσης αναστολής λήψης απόφασης από τα αρμόδια πειθαρχικά
όργανα έως την έκδοση του πορίσματος του Εθνικού Μηχανισμού, αλλά και η
συνολική εικόνα των συστηματικών πλημμελειών κατά την διοικητική έρευνα
συνεχίζει να απασχολεί τον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α.
Από τις εισερχόμενες υποθέσεις, η συντριπτική τους πλειοψηφία κρίθηκε
εντός αρμοδιότητας. Σε αυτές τις υποθέσεις επιβεβαιώνεται η συνεχής
αυξητική τάση που είχε σημειωθεί και πέρυσι σε υποθέσεις που αφορούν
προσβολές της ζωής (από 3% το 2022 σε 8% το 2023), οι οποίες αντιστοιχούν
στο 10,8 % του συνόλου των αναφορών του ΕΜΗΔΙΠΑ. Επιβεβαιώνεται,
επίσης, ως σταθερό στοιχείο στατιστικής αποτίμησης διαχρονικά, το γεγονός
ότι η προσβολή της σωματικής ακεραιότητας και της προσωπικής ελευθερίας
αντιστοιχούν αθροιστικά σε ποσοστό άνω του 60% των αναφορών.
Σημαντική, επίσης, αύξηση παρατηρείται στις καταγγελίες για βασανιστή-
ρια, από 1,5% πέρυσι σε 7,3% το 2024.
Συγκεκριμένα, οι θεματικές των υποθέσεων έχουν ως εξής:
Προσβολή σωματικής ακεραιότητας (71 αναφορές)
Προσβολή προσωπικής ελευθερίας (37 αναφορές)
Ρατσιστικό κίνητρο ή διάκριση (20 αναφορές)
Προσβολή δικαιώματος στη ζωή (19 αναφορές)
Χρήση πυροβόλου όπλου (14 αναφορές)
Βασανιστήρια (13 αναφορές)
Προσβολή γενετήσιας ελευθερίας (4 αναφορές)
Κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς, ο Συνήγορος του Πολίτη, ως Ε.ΜΗ.
ΔΙ.Π.Α., προχώρησε στην έκδοση πορισμάτων σε εκατόν τρεις (103)υποθέσεις. Εξ
αυτών, δεκατρείς(13)αναπέμφθηκαν στη Διοίκηση για συμπλήρωση της έρευνας
ως προς την πληρότητα της εξέτασης ή/και την αιτιολογία, σαράντα εννέα (49)
ολοκληρώθηκαν με την επιφύλαξη παρατηρήσεων και επισημάνσεων σχετικά
με ελλείψεις της πειθαρχικής διαδικασίας που οφείλουν να αντιμετωπιστούν
στο μέλλον, είτε με παρατηρήσεις επί των αποφάσεων των πειθαρχικών
οργάνων, είκοσι μία (21) αρχειοθετήθηκαν, παρ’ όλο που ο πειθαρχικός
έλεγχος κρίθηκε πλημμελής, είτε λόγω πρακτικών, πλέον, αδυναμιών για την
περαιτέρω συλλογή αποδεικτικού υλικού προς συμπλήρωση του ελέγχου,
είτε αδυναμίας ολοκλήρωσης της έρευνας Σε δεκατέσσερις (14) υποθέσεις
εκτιμήθηκε, ότι η έρευνα υπήρξε πλήρης και εμπεριστατωμένη, σε τρεις (3) μετά
από τη σχετική μελέτη της δικογραφίας, κρίθηκε τελικά ότι δεν ενέπιπταν στην
αρμοδιότητα του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α, σε δύο (2) υποθέσεις το πόρισμα αφορούσε την
απόφαση αναστολής της πειθαρχικής διαδικασίας και σε μία (1) περίπτωση η
υπόθεση αρχειοθετήθηκε, διότι δεν προσκομίσθηκαν τα απαραίτητα έγγραφα
για την ολοκλήρωση της έρευνας. Στις ανωτέρω συμπεριλαμβάνονται και
οκτώ (8) υποθέσεις, στις οποίες ο Συνήγορος του Πολίτη, έχοντας αναπέμψει
τη σχετική υπόθεση στον αρμόδιο Υπουργό, προχώρησε στη συνέχεια στην
αρχειοθέτησή τους, παρατηρώντας ότι στις περισσότερες από αυτές δεν είχε
γίνει συμπλήρωση της έρευνας, ενώ, σε κάθε περίπτωση, δεν υπήρξε σύγκλιση
με τις παρατηρήσεις του Εθνικού Μηχανισμού.
Εντός του 2024 ο Συνήγορος του Πολίτη έκρινε επιβεβλημένη την διεξαγωγή
ίδιας έρευνας για περιστατικό θανάτου κρατουμένου αλλοδαπού, την
21.09.2024, σε Α.Τ. της Αθήνας. Η έρευνα βρίσκεται στο στάδιο συλλογής και
επεξεργασίας του αποδεικτικού υλικού. Εντός του ιδίου έτους, ο Εθνικός
Μηχανισμός ολοκλήρωσε την συλλογή και αξιολόγηση του αποδεικτικού
υλικού στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας που είχε εκκινήσει τον Νοέμβριο του
2023, σχετικά με το πολύνεκρο ναυάγιο με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες
αγνοούμενους μετανάστες ανοικτά της Πύλου τον Ιούνιο του 2023, και το
πόρισμά του απεστάλη στον Υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και
στην Εισαγγελία του Ναυτοδικείου Πειραιά.
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία (61,5%) οι διοικητικές εξετάσεις
υποθέσεων που ανέπεμψε ο Μηχανισμός προς συμπλήρωση στις αρμόδιες
υπηρεσίες, αφορούσαν σε περιστατικά προσβολής της σωματικής
ακεραιότητας/υγείας, με τις υποθέσεις που αφορούσαν σε περιστατικά
προσβολής της ζωής να ακολουθούν παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση
(30,5%), υποθέσεις τις οποίες για αυτονόητους λόγους επέλεξε η Αρχή να
αναδείξει στην παρούσα έκθεση σε ειδικό κεφάλαιο.
Τα εν λόγω ποσοστά σχετίζονται με την επικράτηση των αντίστοιχων
αντικειμένων στο σύνολο των υποθέσεων που εισήλθαν στην Αρχή, απηχούν
όμως και την εμμένουσα πλημμελή συγκέντρωση και αξιολόγηση των
αποδεικτικών στοιχείων σε αυτές τις περιπτώσεις και κυρίως την πλημμελή
αξιολόγηση των ιατρικών ευρημάτων, σε σχέση με τα καταγγελλόμενα αλλά
και την κυρίαρχη απουσία βιντεοληπτικού υλικού στους χώρους κράτησης,
σε συνδυασμό με τη μη εμπέδωση της αρχής της αντιστροφής του βάρους
απόδειξης, το οποίο, σύμφωνα με τη νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α., μεταφέρεται
στις αρχές, όταν πρόκειται για άτομα που προσάγονται, συλλαμβάνονται,
κρατούνται ή εν γένει βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους.
Στο ίδιο πλαίσιο, ανησυχητικές διαστάσεις προσλαμβάνει η διαφαινόμενη
εσφαλμένη αντίληψη των σωμάτων ασφαλείας για το περιεχόμενο του
ιδιαίτερου νομικού καθήκοντος που έχουν να προστατεύουν την υγεία
και τη ζωή προσώπων που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους, ημεδαπών και
αλλοδαπών και να αποτρέπουν κάθε προβλέψιμο κίνδυνο που μπορεί να
επιφέρει βλάβες της υγείας ή την απώλεια ζωής.
Ως προς τις κυρώσεις που προτάθηκαν συνολικά μέσω πορισμάτων Π.Δ.Ε.
ή Ε.Δ.Ε., σε υποθέσεις που εισήλθαν για πρώτη φορά εντός του 2024 και σε
υποθέσεις παλαιότερων ετών τις οποίες ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α επεξεργάστηκε εντός
του έτους 2024, αυτές αφορούν στις ποινές της απόταξης (10 υποθέσεις),
αργίας με απόλυση (9 υποθέσεις) και επιβολής προστίμου (8 υποθέσεις).
Αξίζει να σημειωθεί ότι από τις υποθέσεις που αφορούν τις προαναφερθείσες
ποινές της απόταξης, πέντε (5) υποθέσεις αφορούν περιστατικά προσβολής
γενετήσιας αξιοπρέπειας, γενετήσιας ελευθερίας, ενδοοικογενειακής βίας
και απειλών κατά κατάχρηση ιδιότητας αλλά και προσβολή της ζωής γυναικών
με πράξεις ή παραλείψεις αστυνομικών. Την ίδια στιγμή τα περιστατικά
αστυνομικής αυθαιρεσίας με φερόμενα θύματα γυναίκες σημειώνουν
σημαντική αύξηση που καταγράφεται στα πορίσματα που συνέταξε η Αρχή το
2024 αλλά και στον αριθμό των νέων υποθέσεων που εισήλθαν στην Αρχή το
ίδιο έτος.
Παρά το γεγονός ότι παρατηρείται αύξηση στον αριθμό των υποθέσεων στις
οποίες προτείνεται η επιβολή ποινής σε σχέση με το 2023, και πάλι, στη συ-
ντριπτική πλειοψηφία των διοικητικών εξετάσεων, προτείνεται η αρχειο-
θέτηση της υπόθεσης. Ο Εθνικός Μηχανισμός επισημαίνει, ότι η ανάλογη με
το παράπτωμα πειθαρχική κύρωση αποκαθιστά τη νομιμότητα στη λειτουρ-
γία της υπηρεσίας. Το ΕΔ.Δ.Α, μάλιστα, εμμένει μέσω της νομολογίας του στη
θέση ότι η επίδειξη αυστηρότητας κατά τη μεταχείριση των πειθαρχικά ελεγ-
χόμενων αστυνομικών, αποτελεί σημαντικό παράγοντα αποτροπής επανάλη-
ψης παρόμοιων συμπεριφορών στο μέλλον.
Ο Συνήγορος επαναλαμβάνει, ότι υπό το πρίσμα της νομολογίας του
Δικαστηρίου του Στρασβούργου, μια έρευνα κρίνεται αποτελεσματική όχι από
το συγκεκριμένο αποτέλεσμα στο οποίο θα καταλήξει, αλλά από τη δυνατότητα
να εξακριβώσει τις περιστάσεις υπό τις οποίες έλαβαν χώρα τα συμβάντα και
να οδηγήσει στον εντοπισμό και τον κολασμό των υπαιτίων.
Μέσα από την σύντομη ανάλυση που προηγήθηκε εξακολουθεί να
αναδεικνύεται η σημαντική συμβολή ενός ανεξάρτητου και ως εκ τούτου
αμερόληπτου Μηχανισμού ελέγχου, ο οποίος συμβάλλει στη διεξαγωγή
ουσιαστικών και εμπεριστατωμένων διοικητικών ερευνών των περιστατικών
αυθαιρεσίας που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά του, με στόχο, μεταξύ άλλων,
την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών και την άμβλυνση του αισθήματος
της ατιμωρησίας.
Η ανάλυση των πλημμελειών που εντοπίστηκαν στις εσωτερικές έρευνες,
τις οποίες επεξεργάστηκε ο Εθνικός Μηχανισμός μέσα στο 2024, τα
βασικά συμπεράσματα που καταγράφονται, η αξιοποίηση των θεσμικών
εργαλείων του Μηχανισμού, η αποτύπωση, σε ειδικό κεφάλαιο, του
ανησυχητικού φαινομένου της προσβολής της ζωής κατά την δράση των
σωμάτων ασφαλείας και η αξιολόγηση της πειθαρχικής διερεύνησης των
οικείων υποθέσεων, οι σημαντικές για το μέλλον του πειθαρχικού ελέγχου
νομοθετικές τροποποιήσεις που έλαβαν χώρα το 2024 στο πειθαρχικό
δίκαιο των αστυνομικών και εμφανίζουν σημάδια οπισθοδρόμησης,
παρά τα επιμέρους θετικά σημεία, άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες που
ανελήφθησαν στις αρχές του 2025 καθώς και οι προτάσεις της Αρχής,
φιλοξενούνται στις επόμενες ενότητες.
3.1. Γενικά Συμπεράσματα
Ο Συνήγορος, μετά από 8 χρόνια λειτουργίας ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύ-
νησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας (εφεξής Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α.) έχει διαμορφώσει,
στο πλαίσιο της εκ του νόμου αρμοδιότητάς του, μία συγκεκριμένη μεθοδο-
λογία ελέγχου της πληρότητας και αρτιότητας των διοικητικών ερευνών που
διενεργούν τα σώματα ασφαλείας, με τη συντριπτική πλειοψηφία αυτών να
αφορούν την ΕΛ.ΑΣ, η οποία βασίζεται στο ισχύον εθνικό θεσμικό πλαίσιο
και σε εδραιωμένους κανόνες της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής Ε.Δ.Δ.Α.) και των εθνικών δικαστηρίων.
Αυτοί ακριβώς οι κανόνες, υποδεικνυόμενοι και από τις οικείες γνωμοδοτή-
σεις του Αρείου Πάγου, έχουν διαμορφώσει και τα στάδια της μεθοδολογίας
του Συνηγόρου η οποία εκκινεί από την έρευνα σχετικά με την επαρκή συλλογή
και ορθή αξιολόγηση του αποδεικτικού υλικού με στόχο ένα σαφές, και ιεραρ-
χημένο σκεπτικό και αιτιολογημένο διατακτικό έκθεσης πορίσματος Π.Δ.Ε ή
Ε.Δ.Ε. Παράλληλη είναι η οριζόντια έρευνα του Συνηγόρου για την διασφάλιση
της αμεροληψίας, την τήρηση της αρχής της αυτοτέλειας της πειθαρχικής δί-
κης από την ποινική και την επαρκή διερεύνηση τυχόν ρατσιστικού κινήτρου
και διακριτικής μεταχείρισης, όπως το περιεχόμενο των αρχών αυτών και των
υποχρεώσεων των πειθαρχικών οργάνων εξειδικεύεται σχεδόν εξαντλητικά
από την νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α, ετησίως δε αναδεικνύεται στα οικεία κεφάλαια
του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α μαζί με την εκ του νόμου υπόδειξη για την μη παραβίαση της
υποχρέωσης αναστολής έκδοσης απόφασης από το σώματα ασφαλείας έως
το πόρισμα του Συνηγόρου, η οποία ομοίως καταγράφεται στο οικείο κεφά-
λαιο των ετησίων εκθέσεων της Αρχής.
Προς την ίδια κατεύθυνση, ο Συνήγορος διατύπωσε το 2023 και επαναφέ-
ρει με την παρούσα έκθεση, συγκεκριμένη νομοθετική πρόταση προκειμέ-
νου τα κριτήρια του Ε.Δ.Δ.Α. να περιληφθούν σε εγκύκλιο του Αρχηγείου της
ΕΛ.ΑΣ. και τούτο προκειμένου ο εκάστοτε διενεργών αξιωματικός να έχει εκ
προοιμίου στη διάθεσή του έναν - μη αποκλειστικό - κατάλογο ελάχιστων
κριτηρίων που θα πρέπει να πληροί μια εσωτερική εξέταση.
Για την εξειδίκευση των κριτηρίων αυτών ο Συνήγορος έχει εκφράσει την πρό-
θεση συμβολής του με την ειδική επισήμανση ότι από τα πορίσματα που συ-
νέταξε η Αρχή το 2024 συνάγεται το συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει μία ενιαία
πρακτική στον χώρο των σωμάτων ασφαλείας σχετικά με την αναζήτηση και
αξιολόγηση του αποδεικτικού υλικού στο πλαίσιο διενέργειας των διοικητικών
εξετάσεων και οι σχετικές πρωτοβουλίες επαφίενται στην προσωπική αντίλη-
ψη για την ποιότητα και το εύρος του διερευνητικού καθήκοντος του εκάστο-
τε διενεργούντος την διοικητική εξέταση. Επαναλαμβάνεται, ωστόσο, με την
παρούσα έκθεση ότι μία εγκύκλιος δεν είναι αρκετή όταν δεν συνοδεύεται από
έναν στρατηγικό σχεδιασμό και από την ανάληψη ουσιαστικών και μακροπρό-
θεσμων πρωτοβουλιών και μεταρρυθμίσεων, ικανών να επιτύχουν την ισορ-
ροπία μεταξύ προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ασφάλειας των πο-
λιτών σταθμίζοντας και τις προκλήσεις για την δημόσια τάξη και ασφάλεια.
Αποτιμώντας θετικές πρωτοβουλίες που φιλοδοξούν να διασφαλίσουν την
εμπεριστατωμένη και την εξ αυτού του λόγου, επί της αρχής, αμερόληπτη
κρίση των διενεργούντων τις έρευνες, στην θετική κατεύθυνση κινείται η συ-
γκέντρωση αρμοδιότητας για τις πειθαρχικές υποθέσεις στην Διεύθυνση Δε-
οντολογίας και Εσωτερικού Ελέγχου του Αρχηγείου, σύμφωνα με το άρ. 13 του
Ν. 5187/2025. Η πρωτοβουλία αυτή φαίνεται να συνάδει με το πνεύμα πάγιας
πρότασης του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α προς εξειδίκευση του προσωπικού για την αντι-
μετώπιση των προβλημάτων που εντοπίζει στις διενεργούμενες διοικητικές
έρευνες της ΕΛ.ΑΣ.
Σημειώνεται, ότι από το σύνολο των εκατόν τριών (103) πορισμάτων που συνέ-
ταξε η Αρχή το 2024 μόλις σε τριάντα (30) περίπου περιπτώσεις έχει ακολου-
θηθεί η διοικητική διαδικασία της Ε.Δ.Ε εκ των οποίων ικανός αριθμός αφορά
περιπτώσεις χρήσης όπλου με απειλή, συνήθως κατά κατάχρηση ιδιότητας,
για εκφοβιστικό ή άσκοπο πυροβολισμό ή πυροβολισμό ακινητοποίησης και,
κατ’ επέκταση, η διενέργεια Ε.Δ.Ε. ήταν υποχρεωτική, όπως και η αναφορά
στις δικαστικές αρχές. Οι υπόλοιπες υποθέσεις αφορούν περιπτώσεις θα-
νάτων και φερόμενων αυτοχειριών πολιτών, κρατουμένων ή μη, με ή χωρίς
χρήση όπλου και περιστατικά για τα οποία έχει ασκηθεί ποινική δίωξη ή ασκεί-
ται στην πορεία, με αποτέλεσμα η Ε.Δ.Ε να είναι μονόδρομος.
Ωστόσο, ακόμη και η επιλογή της Ε.Δ.Ε. εξακολουθεί να μην διασφαλίζει την
αρτιότητα της διοικητικής έρευνας. Από το σύνολο των δέκα τριών (13) πορι-
σμάτων της Αρχής που σχετίζονται με την αναπομπή εκθέσεων πορισμάτων
της ΕΛ.ΑΣ. λόγω πλημμελειών, μέρος αυτών αφορούν Ε.Δ.Ε (Φ. 306749, Φ.
297188, Φ. 347364, Φ. 303839, Φ. 352415, Φ. 349248) ενώ σε μία περίπτω-
ση Π.Δ.Ε για πράξεις βασανιστηρίων, η αναπομπή έγινε μετά τη δεύτερη συ-
μπλήρωση της διοικητικής έρευνας, υπόθεση που ανέπεμψε για τρίτη φορά
ο Συνήγορος στην ΕΛ.ΑΣ (Φ. 299478). Από το σύνολο των τριάντα τεσσάρων
(34) υποθέσεων που η Αρχή ανέπεμψε προς συμπλήρωση το 2024 ή ενέμει-
νε στον πλημμελή διοικητικό έλεγχο κατά την αρχειοθέτηση της υπόθεσης, σε
συγκεκριμένες υποθέσεις οι πλημμέλειες εμμένουν παρά την πέραν της μίας
συμπλήρωσης του πορίσματος Π.Δ.Ε ή Ε.Δ.Ε με πρωτοβουλία της ΕΛ.ΑΣ ή κα-
τόπιν πορίσματος του Συνηγόρου του Πολίτη.
Το γεγονός, ότι εν θέματι πλημμέλειες εμμένουν ακόμη και μετά από την πρώ-
τη ή και την δεύτερη συμπλήρωση των διοικητικών εξετάσεων μετά από σχε-
τικά πορίσματα του Συνηγόρου φαίνεται κατά περίπτωση να ισοδυναμεί με
άκριτη ταύτιση με τους ισχυρισμούς που προβάλλουν οι εμπλεκόμενοι αστυ-
νομικοί, ευθεία άρνηση των πραγματικών περιστατικών ακόμη και όπως αυτά
προβάλλονται από εισαγγελικές ή δικαστικές αρχές (Φ. 282183, Φ. 323123)
και άρνηση απόδοσης ευθυνών.
Όπως επεσήμανε ο Συνήγορος στα σχόλια και τις παρατηρήσεις του επί του Ν.
5187/2025, κατά το στάδιο της νομοθετικής επεξεργασίας, η εξειδίκευση του
προσωπικού της ΕΛ.ΑΣ. δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά συμβάλλει στην εξοι-
κείωση και οριζόντια εφαρμογή των κριτηρίων της νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α και
των εθνικών δικαστηρίων. Η θετική αυτή πρωτοβουλία της συγκέντρωσης της
διενέργειας και ελέγχου των πειθαρχικών υποθέσεων σε διεύθυνση του Αρχη-
γείου, τελεί υπό την εύλογη διττή προϋπόθεση, αφενός της ενίσχυσής της με
εξειδικευμένο και έμπειρο προσωπικό, και αφετέρου της αποσαφήνισης ενός
συνεκτικού πλαισίου συνεργασίας με τις Γενικές Περιφερειακές Αστυνομικές
Διευθύνσεις (ΓΕ.Π.Α.Δ.) και τις Διευθύνσεις Αστυνομίας κατά την άσκηση της
αρμοδιότητάς τους προς διαταγή και ανάθεση έρευνας.
Προς την ίδια κατεύθυνση, ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α δεν αποσύρεται από τις υπαγο-
ρεύσεις του, υποδεικνύοντας σταθερά την αναβάθμιση, κατά περίπτωση,
της ελεγκτικής διαδικασίας σε Ε.Δ.Ε. λόγω της βαρύτητας των καταγγελι-
ών, που άπτονταν σοβαρών παραβιάσεων του άρ. 3 της Ε.Σ.Δ.Α., υπόδειξη
η οποία ενίοτε γίνεται δεκτή (Φ. 270705). Μια τέτοια εξέλιξη ωστόσο δεν είναι
συνήθης καθώς, ενδεικτικά, οι αρχές δεν έπραξαν το ίδιο σε περίπτωση βαρύ-
τατης κακομεταχείρισης και προσβολής της προσωπικής ελευθερίας νεαρού
άνδρα παρά τις πλέον της μίας συμπληρώσεις του πειθαρχικού ελέγχου όπου
η αναβάθμιση εν τέλει έλαβε χώρα λόγω επέκτασης του ποινικού κατηγορη-
τηρίου (Φ. 270704) και δεν το πράττουν και σε άλλες περιπτώσεις σοβαρών
καταγγελιών κακομεταχείρισης παρότι υπάρχουν ιατρικές γνωματεύσεις (Φ.
299478).
Την ίδια στιγμή, νομοθετικές πρωτοβουλίες που ανελήφθησαν εντός του
2024, διευρύνουν το πεδίο αυστηρότερης τιμωρίας για τους εμπλεκόμενους
αστυνομικούς και επήλθαν με τις τροποποιήσεις που επέφερε το Π.Δ. 61/2024
στο πειθαρχικό δίκαιο των αστυνομικών με κάποιες να αποτελούν πρόταση
του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α προηγούμενων ετών. Το γεγονός αυτό μαρτυρά, αναμφίβο-
λα, μια διάθεση της πολιτικής ηγεσίας της ΕΛ.ΑΣ. για την αντιμετώπιση των
φαινομένων αστυνομικής αυθαιρεσίας και την διάρρηξη των ισχυρών δεσμών
μιας στρεβλής συναδελφικής αλληλεγγύης.
Ομοίως θετική κρίνεται η νέα διάταξη του άρ. 48 παρ. 2 εδ. γ΄ του π.δ.
120/2008. Το γράμμα της νέας διάταξης είναι επί της αρχής σύμφωνο με τη
νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α και τις σταθερές υποδείξεις του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α αφού ο
Συνήγορος υπενθυμίζει σταθερά ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, σε σχέση με
το τεκμήριο αθωότητας που προβλέπεται στο άρ. 6 παρ. 2 της Ε.Σ.Δ.Α, υπο-
δεικνύει ότι «Σε πειθαρχικές ή διοικητικές διαδικασίες οι οποίες είναι συναφείς
με προηγηθείσες ποινικές δίκες, το τεκμήριο αθωότητας δεν θα προσβληθεί
απαραίτητα εάν το πειθαρχικό όργανο ή το διοικητικό δικαστήριο καταλήξει σε
διαφορετικό συμπέρασμα με την ετυμηγορία του ποινικού δικαστηρίου. Αυτό
μπορεί να υφίσταται διαφορετικής φύσης ευθύνη σε μια διαδικασία, η οποία εί-
ναι δυνατόν να εκπορεύεται ταυτόχρονα από τα ίδια πραγματικά περιστατικά,
καθώς σκοπός των προϋποθέσεων της διάταξης του Άρθρου 6 παρ. 2 της Σύμ-
βασης δεν είναι να εμποδίσει τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα από την επιβολή
κυρώσεων σε έναν δημόσιο υπάλληλο, εφόσον το πειθαρχικό όργανο περιορι-
στεί στην αξιολόγηση του αντικτύπου των φερόμενων πράξεων στο καθήκον
και την υποχρέωση για ακεραιότητα που βαρύνει τον υπάλληλο….».
Ωστόσο, σε έτερη τροποποίηση που επήλθε στο ίδιο άρθρο, διευρύνεται η
δυνατότητα αναστολής της πειθαρχικής διαδικασίας ήδη από το στάδιο της
ποινικής προκαταρκτικής διαδικασίας, πρακτική που επισημαίνει σταθε-
ρά ως πλημμελή ο Συνήγορος. Η εξέλιξη αυτή, δύναται να προσδώσει στην
αναστολή της πειθαρχικής διαδικασίας την συνθήκη της κανονικότητας και σε
κάθε περίπτωση επιβεβαιώνει την εδραίωση μίας συμβιωτικής σχέσης της
πειθαρχικής με την ποινική διαδικασία, παρά τον δεδηλωμένο πολλαπλώς
διαφορετικό σκοπό των δύο διαδικασιών, σε μία τροχιά οπισθοδρόμησης
του πειθαρχικού ελέγχου λησμονώντας ότι «…η πειθαρχική διαδικασία κινεί-
ται υποχρεωτικά από τη διοίκηση στις υπό νόμου προβλεπόμενες περιπτώσεις
και σκοπό έχει την εξασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας των υπηρεσιών, την
τήρηση της αρχής της νομιμότητας και την προάσπιση του Δημοσίου συμφέρο-
ντος….».
Ενισχυτική μίας επισφαλούς κατάστασης για την ποιότητα και την τύχη των
διοικητικών ερευνών είναι και η παράγραφος που προστέθηκε στο άρ. 33
του Π.Δ. 120/2008, σύμφωνα με την οποία στις διοικητικές εξετάσεις, στις
οποίες έχει ενσωματωθεί ποινική δικογραφία από την Υπηρεσία Εσωτερι-
κών Υποθέσεων Σωμάτων Ασφάλειας ή άλλη ανακριτική αρχή, εξετάζονται
συμπληρωματικά μόνο οι μάρτυρες που κρίνεται απολύτως αναγκαίο για
τη συμπλήρωση του αποδεικτικού υλικού της πειθαρχικής δικογραφίας
και ιδίως οι καταγγέλλοντες ή οι παθόντες. Πρόκειται για νομοθετική απο-
τύπωση πρακτικής των διενεργούντων τις έρευνες που εντόπισε ο Συνή-
γορος και επεσήμανε ως πλημμελή σε υπόθεση θανάσιμου τραυματισμού
αλλοδαπού από πυροβολισμό αστυνομικού (Φ. 335561).
Η παραβίαση της αρχής της αυτοτέλειας της πειθαρχικής από την ποινική
δίκη παρουσιάζει και το 2024 μια συστημική εικόνα, όπως αυτή έχει απο-
τυπωθεί σε όλες τις προηγούμενες εκθέσεις του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. και αποτελεί
σταθερά μία από τις δομικές πλημμέλειες του διοικητικού ελέγχου, κινούμε-
νη σε αντίθετη κατεύθυνση από τις υποδείξεις της νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α,
τις σχετικές νομοθετικές διατάξεις, τις κατευθύνσεις της εθνικής νομολο-
γίας και τις σταθερές επισημάνσεις του Συνηγόρου.
Παρά το γεγονός ότι κάποιες εκ των τροποποιήσεων του Π.Δ. 61/2024 απο-
τέλεσαν όπως ειπώθηκε προτάσεις του Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α, ο Συνήγορος ουδέποτε
εκλήθη από τις αρμόδιες αρχές προκειμένου να εισφέρει στην συζήτηση για
την τροποποίηση του Π.Δ. 120/2008 παρά το γεγονός ότι στο πλαίσιο των
αρμοδιοτήτων του έχει ενσκήψει στο πεδίο διατυπώνοντας συγκεκριμένες
προτάσεις για την βελτίωση της ποιότητας του πειθαρχικού ελέγχου. Άλλω-
στε, λόγω της παρατηρηθείσας ευρείας χρήσης της δυνατότητας αναστολής
της πειθαρχικής διαδικασίας, η Ανεξάρτητη Αρχή ήταν ο εμπνευστής της κομ-
βικής σημασίας διάταξης που εξειδίκευσε το περιεχόμενο της αναστολής θέ-
τοντας ασφαλιστικές δικλείδες που αποτυπώθηκαν στο άρ. 1 παρ. 3 του Π.Δ.
111/2019, το οποίο αντικατέστησε το πρώτο εδάφιο του άρ. 48 παρ. 3 του Π.Δ.
120/2008, οι οποίες εν τέλει ανατρέπονται με το Π.Δ 61/2024.
Σε κάθε περίπτωση προς την κατεύθυνση της σταθερής υπόδειξης του Συνη-
γόρου, ως ελάχιστο εχέγγυο αμεροληψίας, ότι όλες οι διοικητικές εξετάσεις,
και όχι μόνο όσες ήδη προβλέπονται στον νόμο, θα πρέπει να ανατίθενται σε
άλλη Διεύθυνση από αυτήν που υπηρετούν οι εμπλεκόμενοι αστυνομικοί,
κινείται η πρόσφατη προσθήκη εδαφίου στην παρ. 2 του άρ. 24 και στην παρ.
4 του άρ. 26 του Π.Δ 120/2008, όπου προβλέπεται ότι οι Π.Δ.Ε. και οι Ε.Δ.Ε
ανατίθενται σε Αξιωματικό που δεν έχει διοικητική εξάρτηση με τους ελεγ-
χόμενους αστυνομικούς, εάν αφορά σε χρήση όπλου κατά την εκτέλεση των
καθηκόντων τους ή σε εν γένει αιτιάσεις για κακομεταχείριση, κακοποίηση,
ρατσιστική ή άλλη ακραία συμπεριφορά σε βάρος πολιτών.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ο Συνήγορος επαναλαμβάνει ότι η αμεροληψία στην
πράξη ενεργοποιείται όταν ο διοικητικός έλεγχος συνοδεύεται από ειδική
και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, συνθήκη η οποία σε πρακτικό επίπεδο πα-
ραπέμπει αρχικώς σε ενέργειες έγκαιρης και αποτελεσματικής αναζήτησης
αποδεικτικού υλικού και ακολούθως σε ενέργειες ορθής αξιολόγησης του υλι-
κού, αποτυπωμένες σε ένα σαφές, ιεραρχημένο σκεπτικό, με σωστό αποδει-
κτικό διαλογισμό που καταλήγει σε μια κατανοητή εξήγηση της τελικής θέσης
του πειθαρχικού οργάνου. Συνεπώς, η τελική θέση του πειθαρχικού οργάνου
δεν μπορεί να περιορίζεται στην επανάληψη στερεοτυπικών εκφράσεων, ανα-
παράγοντας μηχανικά το γράμμα του νόμου ούτε να στηρίζεται σε αντιφα-
τικά στοιχεία ή άλλα στοιχεία που δεν αποτελούν αντικείμενο πειθαρχικού
ελέγχου.
Πέραν δηλαδή της τυπικής εξασφάλισης της αμεροληψίας, ο Συνήγορος
παρατηρεί, ότι μια σειρά επιλογών και συστηματικών πρακτικών στις δι-
οικητικές έρευνες είναι ικανές να άρουν κάθε τυπικό εχέγγυο θεσμικής δι-
αφάνειας και να καλλιεργήσουν εύλογες υπόνοιες για μεροληπτική στάση
στην πράξη.
Χαρακτηριστικοί δείκτες μεροληπτικής στάσης παρατηρείται ότι εξακολου-
θούν να διατρέχουν πολλά στάδια των διοικητικών ερευνών με κάποιους εξ
αυτών να είθισται να ενδύονται τον μανδύα διαφόρων συλλογιστικών αφηγη-
μάτων και ελλειπτικής άσκησης του διερευνητικού καθήκοντος ως προς την
αποδεικτική διαδικασία όπως: απουσία, συνολικά ή εν μέρει, αυτοπτών και
άλλων ιδιωτών μαρτύρων κατά την διενέργεια των διοικητικών ερευνών, πα-
ράλειψη αναζήτησης και ανεύρεσης μαρτύρων σε υποθέσεις που γίνεται ρητή
αναφορά στη παρουσία τους, απουσία συγκριτικής, συνδυαστικής ανάγνωσης
των καταθέσεων, ισχυρή παραβίαση της αρχής των ίσων αποστάσεων κατά
την αξιολόγηση καταθέσεων εμπλεκομένων αστυνομικών, καταγγελλόντων
και μαρτύρων, ΄προσωπικές, «ενδόμυχες» πεποιθήσεις, λογικά άλματα και
έωλα επιχειρήματα των διενεργούντων, αντιφατικές αιτιολογίες, πρακτικές
που υποκρύπτουν τα εδραιωμένα αντανακλαστικά των αρχών για την αντιμε-
τάθεση του υποκειμένου του ελέγχου κατά τη διάρκεια της πειθαρχικής διαδι-
κασίας και μάλιστα σε σοβαρές υποθέσεις κακομεταχείρισης ενίοτε ιδιαιτέρα
μεγάλης ηθικής απαξίας που αφορούν ευάλωτες ομάδες, περιπτώσεις αδυ-
ναμίας εντοπισμού των φερόμενων δραστών, έντονη απουσία οπτικοακου-
στικού υλικού, απουσία βιντεοληπτικού υλικού σε υποθέσεις κρατουμένων
και πολιτών υπό τον γενικότερο έλεγχο των αρχών, απουσία ιατροδικαστικών
εκθέσεων και πιστοποιητικών και πρωτίστως ηχηρή πλημμελής αξιολόγηση
αυτών όταν υπάρχουν, απουσία διερεύνησης του ρατσιστικού κινήτρου και
διακριτικής μεταχείρισης στην συντριπτική πλειοψηφία των υποθέσεων που
αφορούν ευάλωτες και άλλες ομάδες πολιτών.
Η διαφαινόμενη δυστοκία ως προς την διασφάλιση της αμεροληψίας
παρατηρήθηκε σε υπόθεση όπου ο Συνήγορος επανέλαβε ότι τυχόν
πλημμέλειες κατά τη διεξαγωγή της έρευνας ή την αξιολόγηση του
αποδεικτικού υλικού από τον συντάκτη της έκθεσης πορίσματος δεν είναι
δυνατόν να θεραπευθούν μέσω αιτιολογίας που δίνεται στο πλαίσιο απόφασης
του πειθαρχικού οργάνου σε δεύτερο δηλαδή χρόνο και μετά το πέρας της
διοικητικής εξέτασης. Πρόκειται, μάλιστα, για υπόθεση που ο Συνήγορος
είχε αποστείλει στον αρμόδιο Υπουργό, λόγω μη αιτιολογημένης απόκλισης
από το πόρισμα του Συνηγόρου και εν τέλει αρχειοθέτησε το 2024, λόγω μη
ανταπόκρισης (Φ. 267199). Στην ίδια κατεύθυνση, ενστάσεις διατύπωσε ο
Συνήγορος και σε σχετικό έγγραφό του με το οποίο ολοκλήρωσε τη διαδικασία
διερεύνηση υπόθεσης σχετικά με περιστατικό άσκησης βίας κατά τη διάρκεια
χειροπέδησης και σύλληψης βαριά τραυματισθέντος νεαρού άνδρα, ο οποίος
άμεσα απεβίωσε, στην περιοχή της Αθήνας το 201847 (Φ. 253186). Στην εν
θέματι υπόθεση ο Συνήγορος παρατήρησε, μεταξύ άλλων, ότι ενώ ο διενεργών
την Ε.Δ.Ε. προτείνει την ποινή της απόταξης για τους εμπλεκόμενους
αστυνομικούς, η πειθαρχική απόφαση τους απαλλάσσει, αξιολογώντας επί
της ουσίας διαφορετικά τα ίδια πραγματικά περιστατικά, σε σύμπνοια με την
αντίστοιχη ποινική απόφαση.
Όπως έχει ήδη επισημάνει ο Συνήγορος, τέτοιες εξελίξεις ενέχουν τον
κίνδυνο να χαρακτηριστούν, ότι υπηρετούν και συγκεκριμένη σκοπιμότητα,
και πάντως υπονομεύουν την προηγηθείσα διοικητική έρευνα και την
αξιοπιστία της συνολικής διαδικασίας, χωρίς πειστική αιτιολογία, ενώ δεν
περνά απαρατήρητη και η εν δυνάμει υπονόμευση του θεσμικού ρόλου του
Συνηγόρου, φαινόμενο που καταγράφει και στην παρούσα έκθεσή του με την
υπόμνηση ότι δεν διαθέτει θεσμικά εργαλεία, προκειμένου να συνδράμει σε
αυτό το στάδιο της πειθαρχικής διαδικασίας.
Ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α διακρίνει την εμμένουσα απουσία βιντεοληπτικού υλικού
από τους χώρους κράτησης. Οι συστηματικές πλημμελείς πρακτικές ως
προς την διασφάλιση και την αξιοποίηση του οπτικοακουστικού υλικού στην
αποδεικτική διαδικασία φαίνεται να υποδεικνύουν το έλλειμμα και σε κεντρι-
κό επίπεδο κουλτούρας και αντίστοιχης βούλησης, έλλειμμα που συνοψίζεται
στην απουσία αποφασιστικής δράσης της κεντρικής διοίκησης για την, μεταξύ
άλλων, υποχρεωτική εγκατάσταση καμερών σε όλους τους χώρους κράτησης,
όπως σταθερά υποδεικνύει ο Συνήγορος σε όλες τις Ετήσιες Εκθέσεις του και
επαναφέρει με την παρούσα αλλά και για την σταθερή συντήρησή τους, ώστε
να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη λειτουργία τους.
Η διασφάλιση οπτικοακουστικού υλικού καθίσταται επιτακτική στους χώρους
αυτούς όπου υπάρχει κατά τεκμήριο απολύτως περιορισμένη θέαση των γε-
γονότων, σε αντιδιαστολή με την εκθετική αύξηση της βιντεοσκόπησης της
δημόσιας αστυνομικής δράσης από πολίτες. Στους χώρους αυτούς ελλοχεύ-
ει και ο κίνδυνος, λόγω της περιορισμένης θέασης, ταχύτατης επώασης των
δυσμενών συνεπειών της εξουσιαστικής σχέσης που αναπτύσσεται και ενίο-
τε μετουσιώνεται σε διάθεση επίδειξής της, με επίμεμπτες ενέργειες μικρής
ή μεγάλης πειθαρχικής και ποινικής απαξίας, που φαίνεται να εκκινεί, πρω-
τίστως, από μία ψευδεπίγραφη αίσθηση υπεροχής, η οποία δεν διερευνάται
και δεν τιμωρείται, παρά τον θεμελιώδη κανόνα της αντιστροφής του βάρους
απόδειξης στις περιπτώσεις αυτές.
Στην ίδια κατεύθυνση η Ανεξάρτητη Αρχή εμμένει στην λειτουργία του φο-
ρητού συστήματος επιτήρησης και στην χωρίς χρονικό και χωρικό περιο-
ρισμό, ενεργοποίηση του Π.Δ. 75/2020, το οποίο εξασφαλίζει το απαραί-
τητο νομικό πλαίσιο για την καταγραφή εικόνας και ήχου από την ΕΛ.ΑΣ. και
το Λιμενικό Σώμα σε, μεταξύ άλλων, δημόσιες συναθροίσεις, προβλέποντας
και τη χρήση φορητών, ενσωματωμένων στις στολές, καμερών, θωρακίζοντας
τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την αξιοπιστία της δημόσιας προληπτικής και
κατασταλτικής δράσης, συνθήκη που εισφέρει στην προστασία των πολιτών
αλλά και των υπαλλήλων. Ωστόσο, ο Συνήγορος επιβεβαιώνει και το 2024 την
ταυτοτική δυσφορία των αρχών για την βιντεοσκόπηση τη δράσης τους, στο
οικείο κεφάλαιο της παρούσας έκθεσης.
Ο Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α ξεχωρίζει επίσης υποθέσεις που συγκεντρώνουν πολλαπλές
πλημμέλειες, ωστόσο η ανεύρεση της αλήθειας και η απονομή δικαιοσύνης
παραμένουν μετέωρες παρά το ότι θα περίμενε κανείς ακριβώς το αντίθετο
λόγω της κρισιμότητας των υποθέσεων και της τρωθείσης αξιοπιστίας των
σωμάτων ασφαλείας εξ αυτού του λόγου. Σε αυτές τις υποθέσεις η αστυνο-
μική δράση επί της ουσίας δεν διερευνάται και την ίδια στιγμή αποκαλύπτεται
μια ισχυρή αντίσταση των διενεργούντων που ενίοτε ισοδυναμεί με άρνηση
εκπλήρωσης του διερευνητικού καθήκοντος σε σοβαρά περιστατικά προσβο-
λής της σωματικής ακεραιότητας, της προσωπικής ελευθερίας ή της ζωής.
Την ανωτέρω εικόνα συμπληρώνει ο αριθμός των δέκα τριών (13) πορισμάτων
που ανέπεμψε η Αρχή για συμπλήρωση στην ΕΛ.ΑΣ. και των εβδομήντα (70)
υποθέσεων την διερεύνηση των οποίων ο Συνήγορος ολοκλήρωσε διατυπώ-
νοντας παρατηρήσεις και επιφυλάξεις ή διαπιστώνοντας ότι ο πλημμελής
πειθαρχικός έλεγχος εμμένει, επί συνόλου εκατόν τριών (103) πορισμάτων
της Αρχή το 2024.
Σε μια τέτοια συνθήκη προστίθεται η διαπίστωση ότι επί συνόλου έντεκα (11)
πορισμάτων που απεστάλησαν από τον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α. στον αρμόδιο Υπουργό
(Φ.274521, Φ.259616, Φ.267199, Φ.273254, Φ.282183, Φ.230990, Φ.244541,
Φ.243154, Φ.237463, Φ.254783, Φ.249152), κατά το χρονικό διάστημα από
την κανονιστική αποτύπωση της σχετικής δυνατότητας το 2020 έως το τέ-
λος του 2024, και οι έντεκα (11) κατέληξαν να αρχειοθετηθούν από την Αρχή,
οι οκτώ (8) εξ αυτών εντός του 2024, δεδομένης της μακράς διάρκειας που
μεσολάβησε χωρίς οι συστάσεις της να εισακουστούν καθόλου ή επί της ουσί-
ας. Η σπουδαιότητα μιας τέτοιας ρύθμισης είναι πολλαπλή και πολυεπίπεδη
καθώς παρέχει στον Ε.ΜΗ.ΔΙ.Π.Α έναν πρόσθετο δίαυλο επικοινωνίας με τη
Διοίκηση, θωρακίζει τη θεσμική εγγύηση της μη απόκλισης από το διατακτι-
κό των πορισμάτων της Αρχής χωρίς ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία,
ενημερώνει αδιάλειπτα την πολιτική και φυσική ιεραρχία και ως προς τη νομι-
μότητα των υπηρεσιακών δράσεων και ως προς την αποτελεσματικότητα των
διοικητικών διαδικασιών, ενισχύει τη διαφάνεια των πειθαρχικών ελέγχων
και τη λογοδοσία των αρμοδίων οργάνων, ενώ συγχρόνως κατοχυρώνει τον
ελεγκτικό ρόλο του Συνηγόρου του Πολίτη ως ανεξάρτητου, εξωτερικού και
αμερόληπτου μηχανισμού και επίσης τον de facto δεσμευτικό χαρακτήρα των
πορισμάτων του. Η λειτουργικότητα, ωστόσο, της συγκεκριμένης πρόβλεψης
δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στην κρισιμότητα της. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο,
πλέον της συγκεκριμένης διάταξης, δοκιμάζεται και ο εγγυητικός ρόλος του
Συνηγόρου του Πολίτη.
Ο Συνήγορος παρατηρεί, ότι η ομάδα των ευάλωτων, συχνά πολλαπλώς,
προσώπων παραμένει μια απολύτως διακριτή και σταθερή ομάδα που υπε-
ρεκπροσωπείται στις υποθέσεις που διερευνά ο Συνήγορος ετησίως αλλά
και στις υποθέσεις που ομοίως ετησίως εισέρχονται στην Αρχή καθώς απο-
τελούν υποκείμενα κακομεταχείρισης και προσβολών θεμελιωδών εννόμων
αγαθών.
Τον ίδιο προβληματισμό φαίνεται να μοιράζεται επί της αρχής και η ΕΛ.ΑΣ.
σε κεντρικό επίπεδο με τη σύσταση της νέας Διεύθυνσης Κοινωνικής Αστυ-
νόμευσης για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων κατά του ρατσισμού
και διάφορων μορφών βίας, με την παρ. 1 του άρ. 25 του Ν. 5187/2025 η οποία
είναι μία καταρχήν θετική εξέλιξη. Ομοίως με τις νέες διατάξεις των άρ. 24
και 26 του ΠΔ 120/2008 όπως προαναφέρθηκαν το ζήτημα της διερεύνησης
ρατσιστικού κινήτρου φαίνεται να κατακτά διακριτή υπόσταση και να αποκτά
ορατότητα, επιβεβαιώνοντας ουσιαστικά την άποψη της Αρχής για την υπο-
χρέωση αυτοτελούς και ενδελεχούς διερεύνησής του, σύμφωνα με τη σχετική
νομολογία του Ε.Δ.Δ.Α.
Δείτε αναλυτικά :
https://www.synigoros.gr/el/category/default/post/ethsia-ek8esh-or-emhdipa-2024
